Tag Archives: Thị trường sách Việt Nam

Trong suốt dòng lịch sử của sách, các độc giả luôn đóng vai trò như “người tiêu dùng” cho các sản phẩm và tác phẩm của các tác giả, dịch giả. Họ bị định hướng bởi các nhà phê bình, nhà báo – những người chỉ cho các độc giả biết cuốn sách nào là hay, cuốn sách nào là dở. Do đó, các độc giả chỉ là thần dân trong vương quốc tri thức mà họ chỉ có nghĩa vụ tuân thủ các chỉ dẫn, thể hiện sự tôn trọng với các tác giả và dịch giả được ca tụng trên truyền thông bất kể đúng sai và chìa túi tiền để mua sách. Đây là tình trạng chung của thị trường sách kiểu cũ trước khi Internet hình thành, khi những độc giả bị chia rẽ bởi mặt địa lý và vòng kết nối của bản thân không thể chia sẻ các trải nghiệm đọc và các đánh giá của mình. Tiếng nói của độc giả nếu không được gắn nhãn mác là các nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhà nghiên cứu… sẽ không được người khác lắng nghe và không có giá trị tham khảo.

Internet đã thay đổi thế giới bằng cách nỗ lực xoá nhà các khoảng cách địa lý và mở rộng vòng kết nối giữa người với người, vô tình đã thay đổi cơ cấu của thị trường, khiến cho tiếng nói của người tiêu dùng trở nên có giá trị hơn, quyết định đáng kể đến lượng tiêu thụ sản phẩm. Thị trường sách cũng nằm trong số ấy, khi những phản hồi có chất lượng từ cộng đồng độc giả lại được lắng nghe hơn các nhà phê bình và nhà báo. Tại sao tiếng nói có chất lượng của một độc giả có gu đọc sách lại có uy tín đến vậy? Bởi vì một độc giả không bị gắn các nhãn mác đã kể trên không bị ràng buộc bởi các quyền lợi và trách nhiệm, do đó tiếng nói của họ là độc lập, không vụ lợi và chân thật với chính mình ở mức độ nào đó. Đây là những tố chất mà các độc giả khó tìm kiếm được ở các nhà phê bình và nhà báo có danh tiếng. Không ít lần chính bản thân tôi khi đọc điểm sách của các nhà phê bình và nhà báo đã băn khoăn về tính khả tín của các bài giới thiệu này, rằng họ có thực sự đọc sách, có thực sự công tâm không vụ lợi trong đánh giá, có chân thực khi chia sẻ các nhận định của mình…

Amazon và Goodreads có thể nói là hai cộng đồng phổ biến nhất cho phép độc giả bình phẩm sách. Các độc giả sau khi mua sách hoặc đọc các tác phẩm được đăng tải online có thể đưa ra nhận xét về chất lượng nội dung và chất lượng in ấn, bên cạnh đó có thể xếp hạng nội dung theo cảm nhận của mình. Một người mua sách thay vì tham khảo bài giới thiệu trên báo chí có thể xem các xếp hạng và bình phẩm từ những người lạ không quen biết. Lượng độc giả người Việt tham gia binh phẩm trên cả hai kênh này đều rất ít do các rào cản về ngôn ngữ và thói quen sử dụng. Tương tự như Amazon và Goodreads, tại Việt Nam, kênh bán sách Tiki cũng cho phép độc giả bình phẩm. Tuy nhiên, các độc giả của Tiki dường như không thực hiện được quyền lực của mình một cách hiệu quả. Nguyên nhân có thể đến từ việc chất lượng độc giả Việt Nam chưa đủ cao để đánh giá chi tiết một cuốn sách, hoặc tình trạng phản hồi giả nhằm mục đích hạ bệ hay quảng bá cho sách vẫn chưa bị hạn chế. Quyền lực của độc giả Việt Nam hiện nay không thực sự nằm ở các kênh bán hàng mà nằm ở các cộng đồng đọc sách trên facebook.

Rất dễ dàng để tạo một group hoặc fanpage trên facebook để một cộng đồng độc giả nho nhỏ thoải mái tương tác và trình bày ý kiến, thảo luận, chia sẻ kinh nghiệm đọc. Các cộng đồng này đều có quy tắc làm việc riêng và cộng đồng nào có ý thức trong tuân thủ “luật giang hồ” do nhóm đặt ra đều sẽ thu hút các cá nhân độc lập tham gia. Một độc giả không bị ràng buộc trong sự gắn kết với một nhóm cụ thể mà có thể cùng lúc tham gia nhiều nhóm khác nhau và đối chiếu các nhận định trước khi đưa ra kết luận cuối cùng của mình về một cuốn sách. Các cộng đồng online thảo luận về sách này đã không ít lần chứng minh quyền lực của mình bằng việc bóc mẽ những vụ đạo văn, những bản dịch sai, những nội dung kém chất lượng… Đáng kể phải nói đến sự việc đinh đám của fanpage Ngôn tinh Ném đá Confession đã lật tẩy sự việc đạo văn nghiêm trọng chưa từng thấy trong cuốn tiểu thuyết dã sử “Thành Kỳ Ý” vào năm 2016. Trong thời điểm sự việc bị phanh phui, các nhà báo và nhà phê bình đã hết lời khen ngợi cuốn sách và kỳ vọng một hướng đi mới cho tiểu thuyết dã sử. Khi fanpage Ngôn tinh Ném đá Confession mới đăng tải một vài đoạn đạo văn, rất nhiều người vẫn cho rằng đó là một cuộc công kích cá nhân vào cô nhà văn trẻ đam mê đề tài lịch sử. Nhưng chỉ sau đó không lâu, khi cộng đồng đọc sách Book Hunter bắt đầu đăng tải một bài viết dài tổng hợp tất cả các điểm đạo văn mà page Ngôn tình Ném đá Confession đã chỉ ra. Ngay sau đó, một cuộc vận động hơn 1000 chữ ký đã được phát động bởi Book Hunter và page Ngôn tình Ném đá Confession để yêu cầu Cục xuất bản thu hồi cuốn sách. Mặc dù Cục xuất bản làm lơ trước yêu cầu này nhưng cuốn sách rơi vào tình trạng ế ẩm và đơn vị phát hành phải bán hạ giá 80% trong các hội sách. Trước đó, năm 2014, facebooker Thiên Lương, một độc giả độc lập đã thực hiện một cuộc bắt lỗi các lỗi dịch của dịch giả Dương Tường khi ông dịch cuốn “Lolita”. Sự việc đã trở thành một cuộc tranh luận báo chí kéo dài và thúc đẩy sóng truyền thông liên quan đến chất lượng của dịch giả. Sau đó, Thiên Lương công bố bản dịch của mình dù không được phát hành chính thức và nhanh chóng được cộng đồng độc giả chuyền tay nhau với lời đánh giá về độ chính xác của bản dịch. Đôi khi cộng đồng độc giả còn thách thức cả thẩm đinh của các nhà phê bình nếu cho rằng sự phê bình ấy là không xác đáng. Năm 2017, khi nhà nghiên cứu trẻ Nguyễn Phúc Anh đưa ra lời phê binh nặng nề đối với cuốn sách “Nguồn gốc và sự phát triển của trống đồng Đông Sơn” của Tạ Đức thì ngay lập tức đã bị cộng đồng sách Book Hunter phản đối cách phê bình thiếu cơ sở, thiếu bằng chứng của Nguyễn Phúc Anh. Những phản ứng của cộng đồng độc giả cho thấy các độc giả đang bắt đầu học cách thực hiện quyền của mình, và có thể tạo thành một sức ép để thúc ép các tác giả và dịch giả buộc phải làm việc một cách có trách nhiệm hơn.

Đúng vậy, đó là một cơ hội để thị trường sách trở nên sôi động hơn và có nhiều tiếng nói đa chiều hơn, tránh được tình trạng thị trường bị thao túng bởi một hoặc vào thế lực nào đó, tuy nhiên vấn đề nằm ở chỗ các độc giả chưa hoàn toàn ý thức được những quyền lợi và trách nhiệm của mình đối với cộng đồng. Các độc giả Việt Nam đa phần đều không được trang bị một nền tảng kiến thức tốt cùng với các kỹ năng phân tích, kỹ năng tranh biện và thảo luận. Bởi vậy, rất ít trong số các cộng đồng độc giả có thể đưa ra tiếng nói phản biện hoặc quan điểm riêng hay viết các bài phân tích sách có chất lượng. Một số cộng đồng sách trở thành nơi PR sách cho các đơn vị phát hành sách mà không hề có chuẩn mực trong thẩm định chất lượng bài giới thiệu. Hoặc đôi khi, cộng đồng độc giả lại trở thành fan cuồng cho một nhà phê bình hoặc một nhà báo nào đó và rất dễ dàng bị lái hướng.

Trên thực tế, thị trường đọc sách Việt Nam đang ở giữa một giai đoạn chuyển đổi giữa mô hình bị định hướng sang mô hình tự định hướng. Do đó, song song tồn tại cả tình trạng độc giả đọc sách theo sóng truyền thông và độc giả tự xây dựng gu đọc riêng cho mình. Cuộc giằng co này có thể sẽ kéo dài bởi người dân Việt Nam vẫn có thói quen trọng vọng các nhân vật nổi tiếng với bằng cấp và thành tích mà chưa luyện được thói quen phân định đúng sai; nhưng sự phát triển của mạng xã hội dường như không thể cưỡng lại nổi và các cộng đồng độc giả vẫn cứ gia tăng về chất lượng cũng như số lượng. Tôi cho rằng, trong tương lai, sự lớn mạnh của các cộng đồng độc giả là không thể cưỡng lại được và điều đó đòi hỏi ở các đơn vị quản lý xuất bản, các đơn vị báo chí, các tác giả, dịch giả, nhà phê bình, nhà báo phải làm việc nghiêm túc hơn, chỉn chu hơn, tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc học thuật và pháp luật. Đó là sự phát triển tất yếu của thời đại thông tin khi con người dễ dàng hơn để kết nối và lên tiếng.

Hà Thủy Nguyên

Bài đã đăng trên tạp chí Văn hóa Nghệ An số tháng 7/2018

Những người yêu sách và có tri thức ở Việt Nam không ít lần phải bực bội khó chịu với những bản dịch được xuất bản có nhiều sai sót. Người ta thường đổ toàn bộ trách nhiệm cho dịch giả, thế nhưng để có một bản dịch tệ hại thì cần có sự tồn tại của một hệ thống biên tập thiếu chuyên môn và một hệ thống giảng dạy tiếng Anh thiếu trách nhiệm.

Một bản dịch tệ thường có rất nhiều kiểu sai phạm. Kiểu dễ nhận biết nhất là dịch sai khái niệm và thuật ngữ. Kiểu khó nhận biết hơn là sai ngữ pháp trong khi diễn đạt tiếng Việt. Và khó nhận biết hơn nữa là dịch sai ý của câu do ngoại ngữ không vững. Ba kiểu dịch tệ này, các dịch giả đều có thể mắc phải trong quá trình dịch, không chỉ với những nhà sách nhỏ mà còn với cả những nhà xuất bản, nhà sách có uy tín như Nhà xuất bản Tri Thức (ví dụ như cuốn “Căn tính và bạo lực”), Nhà xuất bản Trẻ (ví dụ như cuốn “Bức chân dung Dorian Gray”), Nhà sách Alpha Book (đã đề cập ở trên_, Nhà sách Nhã Nam (ví dụ như cuốn “Lolita”)…v…v… Thường thì khi bị độc giả kêu ca về bản dịch, họ (từ dịch giả đến biên tập của nhà sách) thường bỏ lơ hoặc cố chấp không nhận sai cũng như không đưa ra được bằng chứng chứng minh việc mình dịch đúng. Thế là cộng đồng lại huyên náo lời ra tiếng vào.

Như đã nói ở trên, đằng sau một bản dịch tệ còn có hai hệ thống đang vận hành để tạo ra cái tệ đó. Tôi xin được lần lượt đề cập đến những nguyên nhân sâu xa ấy thay vì trách móc dịch giả.

Không có đội ngũ biên tập có trình độ, mà cụ thể là trình độ ngoại ngữ tốt là nguyên nhân dễ thấy cho tình trạng dịch thuật tệ hại. Một bản dịch sau khi được hoàn thành sẽ được đưa thẳng đến biên tập viên tiếng Việt. Đội ngũ biên tập này (may ra thì biết ngoại ngữ ở mức độ sơ cấp) sẽ đọc qua phần tiếng Việt và không đối chiếu với bản tiếng nước ngoài. Sẽ dễ dàng hơn với các bản dịch từ tiếng Anh bởi tiếng Anh giờ đây đã khá phổ biến. Thế nhưng, nếu biên tập không có đủ kiến thức chuyên ngành hay không quen với các văn phong hàn lâm thì biên tập ấy cũng không đủ trình độ để sửa chữa giúp dịch giả hay thẩm định về chất lượng nội dung. Tóm lại, biên tập mà trình độ thua quá xa so với dịch giả hoặc không đủ kiến thức để duyệt sách, thì biên tập ấy cùng lắm chỉ có thể sửa lỗi chính tả.

Một thế hệ người dịch kém chất lượng đã được hình thành do thói quen “ăn xổi” từ trên ghế nhà trường. Học ngoại ngữ vốn dĩ không phải là việc quá khó thế nhưng chương trình học kiểu “monkey see monkey do” do các trường học và các trung tâm ngoại ngữ lan truyền đã khiến cho các học viên không nắm được các nguyên tắc của ngôn ngữ ấy như tính đa nghĩa của từ vựng, cấu trúc ngữ pháp, các lối thành ngữ hoặc chơi chữ…v…v… Các học viên này học theo lối “cày cuốc” lấy điểm thi, mà chủ yếu là thi trắc nghiệm. Thế nên, một sinh viên đạt điểm xuất sắc trong các kỳ thi ngoại ngữ cũng chưa chắc có khả năng dịch một bài luận hay một cuốn sách cho đến nơi đến chốn.

Thêm nữa, với sự xuất hiện của Google Translate, người ta có thể copy nguyên phần văn bản vào để dịch rồi sửa lại sao cho mượt mà, dễ đọc. Google Translate rất hiệu quả nếu chúng ta dịch tin nhanh, nhưng dịch những văn bản mang tính chất hàn lâm hay văn chương thì hệ thống này sẽ cho chúng ta thấy một thảm họa dịch thuật. Tôi đã từng tuyển một nhóm bạn trẻ học ở trường Đại học ngoại ngữ Hà Nội và trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh (đều là những sinh viên xuất sắc có điểm số cao, trong đó có người đang học cao học) để tham gia dịch một cuốn sách nghiên cứu về hệ thống bầu cử. Khi đọc bản dịch của họ, phải thừa nhận, rất êm tai dù không hiểu gì. Đến lúc đối chiếu với bản gốc thì thấy rằng những bản dịch này sai hoàn toàn so với nguyên tác. Tôi đã chất vấn họ về bản dịch, họ thừa nhận sử dụng Google Translate và cho biết rằng ở trường mọi người, kể cả thày cô của họ vẫn làm như thế. Sau đó, tôi đã phải cho dịch lại từ đầu, chấp nhận kéo dài deadline đến tận bây giờ. Điều này khiến tôi tự hỏi, không biết bao nhiêu bản dịch, từ báo chí cho đến sách vở được dịch theo cách này? Những ông chủ, bà chủ, những biên tập viên, những độc giả dễ dãi liệu có tưởng tượng được rằng chúng ta có thể bỏ một số tiền “không hề rẻ” để mua một bản dịch sửa chữa lại phần dịch máy của Google Translate?

Cục xuất bản thu hồi không ít cuốn sách vi phạm về chính trị hay về thuần phong mỹ tục, nhưng Cục xuất bản chưa bao giờ có mức xử phạt hợp lý với những vi phạm hiển nhiên về mặt đạo đức nghề nghiệp như vi phạm bản quyền hay dịch thuật kém chất lượng. Và thế là, bản dịch sai cứ được in, được bán, được PR rầm rộ mà không có bất cứ cơ chế nào đảm bảo quyền lợi cho người mua sách. Người mua sách chỉ có thể ngậm đắng nuốt cay, cùng lắm là tẩy chay nhà sách.

Nhưng hậu quả khó lường lắm. Nếu tình trạng này cứ tiếp tục diễn tiến và lan rộng, chúng ta sẽ có một thế hệ trẻ học kiến thức sai, sử dụng tiếng Việt sai và có thái độ làm việc sai. Việc cho ra đời một cuốn sách dịch kém chất lượng chẳng khác nào bán ra thị trường thứ thực phẩm đầy hóa chất độc hại được đắp lên màu mè bắt mắt mà người ta đang bài trừ. Chính phủ đã phát động chiến dịch vệ sinh an toàn thực phẩm, không biết khi nào mới phát động chiến dịch “vệ sinh nội dung sách” nhỉ!

Hà Thủy Nguyên 

Đọc chùm bài “Thị trường sách Việt Nam” tại đây: https://hathuynguyen.com/tag/thi-truong-sach-viet-nam/

Nhiều người cho rằng giá sách trên thị trường hiện nay vẫn còn quá đắt và đó là nguyên nhân dẫn đến tình trạng độc giả khó khăn trong việc tiếp cận tri thức. Đắt – rẻ tưởng như là một vấn đề mang tính định lượng, thế nhưng, nó lại là vấn đề tâm lý. Người chê đắt, người khen rẻ ít khi dựa trên những tính toán bằng con số mà dựa trên tình trạng của bản thân. Ở bài viết này, tôi sẽ làm rõ vấn đề “đắt – rẻ” của giá sách, để các bạn đọc có cái nhìn đúng đắn hơn và tìm cho mình những lựa chọn phù hợp.

Vào một ngày đẹp trời, bạn đi ra mua sách với 300 ngàn trong ví, cầm cuốn sách có giá trên 100 ngàn, bạn hẳn sẽ cho rằng cuốn sách ấy đắt. Do đó, bạn sẽ phải đắn đo và chọn các phương án rẻ hơn hoặc tìm các lựa chọn giảm giá. Thế nhưng, nếu bạn có 3 triệu trong ví, việc bỏ ra 100 ngàn để mua sách không phải là việc quá khó khăn với những ai thực sự yêu sách, thực sự muốn nâng cao nhận thức của mình. Thế nên, tình trạng túi tiền của bạn là một trong các yếu tố quyết định đến phán quyết rằng sách đắt hay rẻ đối với bạn.

Đương nhiên, một cuốn sách không ăn được cũng không nuôi sống được người đọc (trừ phi anh ta bán nó cho hàng sách cũ), thế nên sách trở nên không thiết thực đối với những ai thực dụng và coi đồng tiền hơn những điều khác. Khi đem sách lên bàn cân rằng “có hữu dụng” hay không thì đa số các cuốn sách đều có thể bị coi là “đắt”. Bởi vì, sách đôi khi không mang tính giải trí như chơi tàu lượn siêu tốc cũng không làm no bụng chúng ta như một suất cơm văn phòng. Do đó, nếu sách vượt quá 100 ngàn, thì nó có thể trở thành một khoản không đáng để chi. Thế nhưng, với những người coi trọng sách hơn miếng ăn hay những trò giải trí khác, thì với cái giá ấy vẫn có thể chấp nhận được, thậm chí khi tính ra vẫn còn là rẻ.

Người đọc Việt Nam hiện nay vẫn còn đọc sách theo kiểu đếm chữ ăn tiền, tức là sách mà dày hoặc chữ kín đặc thì đáng để bỏ tiền ra mua, còn những sách mỏng hơn mà bằng giá thì họ sẽ không mua. Có lần tôi đã chứng kiến một bạn đến mua sách ở chỗ tôi. Bạn ấy đến và hỏi mua cuốn “Giọt rừng” của Mikhail Prisvin. Đó là một cuốn sách rất hay mà tôi nhiều lần giới thiệu trên facebook. Bạn ấy lật từng trang, từng trang và nhận xét rằng: “Sao quyển này ít chữ thế”, rồi đặt lại quyển sách trên giá. Sau đó, bạn ấy quyết định mua cuốn “Nước Mỹ nhìn từ bên trong” của Donald Trump.

Đó là những lối suy nghĩ thường gặp dẫn đến việc người đọc đánh giá một cuốn sách là “đắt” hay “rẻ”. Thế nhưng, trên thực tế, nếu thử định lượng, ta sẽ thấy rằng trong một số trường hợp sách rất đắt so với giá trị của nó nhưng ở trường hợp khác thì sách lại rất rẻ.

Tôi đã từng thử tự in một tập sách dày 150 trang, giấy đẹp và chất lượng mực tốt, in 300 bản và bán ra thị trường với giá 85.000/quyển. Các khoản tôi phải chi bao gồm:

• Xin giấy phép: 1.500.000
• Thiết kế bìa + dàn trang: 500.000
• Tiền in và đóng 300 bản sách: 5.000.000
• Nhuận bút: 2.500.000
• Truyền thông: 2.000.000
• 20 cuốn nộp lưu chiểu: 340.000

Như vậy, tổng số tiền phải chi là: 11.840.000. Trong trường hợp 300 bản sách đều được bán hết thì số tiền tôi thu về là 25.500.000 đồng. Như vậy, tôi chỉ lãi hơn gấp đôi một chút. Tuy nhiên, thực tế kinh doanh không tốt đẹp như vậy vì thường người đọc chỉ mua rải rác, rả rích cả năm trời, có khi là 2 năm.

Tôi đã thử làm ở quy mô nhỏ như vậy. Còn các nhà sách thì sao? Họ còn phải trả tiền thuế, trả lương cho nhân viên, tiền thuê văn phòng, tiền biên tập, chi phí phát hành, tiền bản quyền (đối với sách dịch) …v…v… Và như thế để các bạn nhìn thấy rằng số tiền bạn mua một cuốn sách với giá 100 ngàn cho đến 300 ngàn với những cuốn có độ dày từ 300 đến 500 trang không phải là một cái giá quá đắt.

Ngoài ra, nếu bạn thử so sánh giá một cuốn sách với rất nhiều những khoản chi khác của chúng ta, các bạn sẽ thấy rằng chúng vẫn còn quá rẻ. Uống một cốc Ding Tea trong vòng 30 phút bạn có thể mất đến 50 ngàn, bằng một nửa một cuốn sách mà ai đó chê đắt. Đi xem phim mất 2 tiếng ở CGV cũng có thể lên tới 210.000/vé (phim hot) hoặc rẻ hơn cũng phải 90 ngàn đối với phim thường, ngang ngửa một cuốn sách thuộc loại dày. Vào công viên chơi các trò chơi chưa đến 1 phút/trò, bạn có thể mất từ 20 -40 ngàn/trò… Tóm lại, bạn có thể có rất nhiều các khoản chi bất hợp lý và vứt tiền vào hư vô nhưng lại tiếc tiền khi mua một cuốn sách.

Đương nhiên, với những bạn sinh viên nghèo mong muốn học hỏi, họ không có nhiều cơ hội cho các khoản chi bất hợp lý và cũng không có nhiều cơ hội để mua những cuốn sách mà họ cho là đắt tiền. Thế nhưng, có rất nhiều lựa chọn cho họ. Họ có thể đi làm thêm ở những quán café sách để được đọc sách. Tôi đã thấy những bạn sinh viên như vậy ở Trung tâm Văn hóa Đông Tây, ở Ngọc Tước Book Café – Vũng Tàu. Hoặc nếu không có cơ hội, các bạn có thể đăng ký thẻ thư viện của trường, hoặc thậm chí là Thư viện Quốc gia hay Thư viện thành phố. Và đừng vội chê rằng những cuốn sách trong đó lỗi thời. Bạn đã thử lục lọi đủ chưa? Hồi bé khi chưa kiếm ra tiền, tôi vẫn đọc sách ở thư viện và đặt chỉ tiêu cho mình rằng đọc hết những cuốn tiểu thuyết và những sách lịch sử trong đó. Nếu bạn chịu khó loay hoay ở các thư viện này trong vòng 1 năm, bạn đã có thể giắt lưng một vốn kiến thức thuộc loại khá rồi. Những cuốn sách mới ra, bạn hoàn toàn có thể để dành tiền và mua. Thị trường sách Việt Nam, dù gì cũng không có nhiều quyển đáng để mang về giá sách đâu.

Sách có loại đọc một lần rồi bỏ, loại sách này mà bán với cái giá 100 – 300 ngàn với một cuốn 300 -500 trang là đắt. Sách loại này thường là những cuốn có nội dung quá tệ (viết sai ngữ pháp, lập luận kém, các thông tin cung cấp không chính xác), hoặc những cuốn người đọc dễ dàng nắm bắt được nội dung (có thể là sách kỹ năng hoặc sách giải trí như ngôn tình, kinh dị, truyện cười…v…v…). Thế nhưng, có những cuốn người đọc phải đọc đi đọc lại mới có thể hiểu hết ý nghĩa sâu sắc trong đó, hoặc phải tra cứu thông tin nhiều lần mà những thông tin ấy lại hữu dụng cho công việc hay sự nghiệp riêng, thì những cuốn 300 – 500 trang có mức giá từ 100 đến 300 ngàn vẫn có thể coi là rẻ. Những cuốn này, thậm chí cần phải có mức giá cao hơn nữa để tác giả và dịch giả nhận được những phần nhuận bút xứng đáng hơn, chứ không thể để họ đồng hạng với các cây bút thị trường. Bởi vì, để có được một cuốn sách hữu ích với nội dung thâm sâu như vậy, người viết hoặc người dịch cần phải làm việc nỗ lực trong một thời gian rất dài có thể là 1-2 năm, cũng có thể là 5-7 năm, cũng có thể là trả giá bằng cả cuộc đời. Và đương nhiên, những người hiểu giá trị của họ sẽ chẳng bao giờ tiếc tiền để mua một cuốn sách như vậy.

Hà Thủy Nguyên

Đọc chùm bài “Thị trường sách Việt Nam” tại đây: https://hathuynguyen.com/tag/thi-truong-sach-viet-nam/

Trong “ĐỀ ÁN Phát triển Văn hóa Đọc trong cộng đồng Giai đoạn 2011 – 2020, tầm nhìn 2030” của Thủ tướng chính phủ được thảo ra từ năm 2010, những số liệu được đưa ra để chứng minh rằng văn hóa đọc đang xuống cấp như sau:

“2.2. Thói quen đọc: Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện nay số người đọc nhiều, đọc thường xuyên chiếm tỷ lệ 30%, số người thỉnh thoảng đọc là 44%, trong khi đó số lượng người hoàn toàn không đọc là 26 % – một tỷ lệ khá cao so với thế giới. Bạn đọc của thư viện chỉ chiếm khoảng 8 – 10 % dân số. Thư viện Quốc gia Việt Nam chỉ có khoảng 30 nghìn bạn đọc thường xuyên; thư viện cấp tỉnh chỉ có khoảng 1 – 2 nghìn bạn đọc, cấp huyện 500 – 600 bạn đọc; thư viện/phòng đọc cấp xã khoảng 100 – 200 bạn đọc. Có thể nói, thói quen đọc của người Việt Nam chưa được hình thành một cách vững chắc.

2.3. Xu hướng đọc: Xu hướng đọc hiện nay ít nhiều có biểu hiện lệch lạc. Giới trẻ (thanh,thiếu niên) – đối tượng chúng ta đang hướng tới xây dựng thế hệ đọc tương lai – có xu hướng đọc những truyện tranh với những nội dung đơn giản, vô bổ, thậm chí thiếu lành mạnh, ngại đọc các loại sách kinh điển, lý luận, đặc biệt các sách dày, nhiều tập, sách chữ … . Xu hướng văn hóa nghe – nhìn đang có phần lấn lướt Văn hóa Đọc. Thời gian dành cho lướt web, chơi game, xem truyền hình của học sinh, sinh viên tương đối cao tới 55%.”

Đề án này đã được phê duyệt vào năm 2017.

Số liệu này có các vấn đề như sau: Những tỉ lệ phần trăm được thống kê về số người đọc nhiều, đọc thường xuyên, đọc thỉnh thoảng và không đọc, không rõ được tính toán dựa trên số lượng bao nhiêu người được khảo sát. Bởi vì tôi, và có thể rất nhiều bạn có thói quen đọc nhiều và thường xuyên đọc sách có lẽ chưa bao giờ được tham gia trả lời những câu hỏi kiều này. Ngoài ra, số liệu chỉ ra rằng lượng người tham gia đọc ở thư viện là rất ít, cũng chưa chắc thể hiện rằng văn hóa đọc đang xuống cấp, mà hoàn toàn có thể thể hiện rằng chất lượng của các thư viện kém và xuống cấp. Phần sau khi nói về xu hướng đọc của giới trẻ, người viết không hề đưa ra bất cứ số liệu nào và bằng chứng nào cho sự “biểu hiện lệch lạc”. Thế nên, từ những số liệu này, thật sự không đủ bằng chứng thuyết phục để chứng minh rằng có một sự xuống cấp của văn hóa đọc.

Những bên xuất bản và phát hành sách đi tiên phong cho sự hô hào nâng cao văn hóa đọc phải kể đến Nhà xuất bản Tri Thức, Alpha Book, Thái Hà Book, NXB Trẻ, Nhã Nam…v…v… tiếp bước theo sau. Sự đánh giá về việc xuống cấp của văn hóa đọc từ họ có lẽ đều đến từ việc số lượng sách bán ra không đáng kể so với những sách thị trường khác. Điều này cũng không nói lên được rằng văn hóa đọc đang xuống cấp. Thứ nhất, sự xuất hiện của Internet làm gia tăng cơ hội tiếp cận các nguồn tư liệu của độc giả. Thay vì độc giả đọc các bản dịch, họ có thể đọc được tiếng Anh trên Internet hoặc các nguồn dịch miễn phí trên mạng. Thứ hai, khi số lượng các nhà sách và các đầu sách gia tăng thì miếng bánh thị trường phải bị chia nhỏ. Đây là điều bình thường. Vậy nên, các đánh giá về việc văn hóa đọc đang xuống cấp đến từ các nhà sách đều không đáng tin cậy, vì họ chỉ đánh giá dựa trên doanh số.

Thế nhưng, một điều khó có thể phủ nhận, đó là văn hóa đọc xuống cấp thật sự. Nhưng sự xuống cấp ấy không được biểu hiện bằng số lượng người mua sách hay đọc sách ở thư viện, mà đến từ những vấn đề khác. Văn hóa đọc xuống cấp vì người ta đại hạ giá sách trong những gian hàng đổ đống trong ngày sách Việt Nam, các hội chợ sách, các phố sách, hay các vỉa hè. Văn hóa đọc xuống cấp vì người đọc mua sách dựa trên tần suất xuất hiện của sách trên các phương tiện truyền thông chứ không dựa vào khả năng đánh giá của bản thân. Văn hóa đọc xuống cấp vì các tác giả đạo văn mà không bị xử phạt, dùng kiến thức sai mà không bị phát hiện… Văn hóa đọc xuống cấp vì sách bây giờ dùng để trang trí cho gia đình và cho cái thói “trưởng giả học làm sang” chứ không phải để đọc và nghiền ngẫm. Văn hóa đọc bị xuống cấp vì những tác giả, dịch giả chỉ được nhận những đồng tiền bèo bọt cho quá trình làm việc của mình… Vậy đấy, văn hóa đọc xuống cấp vì chất lượng chứ không phải ở số lượng.

Khi các phong trào phát động nâng cao văn hóa đọc được cổ vũ từ chính quyền đến người dân, người ta chỉ hướng tới số lượng chứ không phải chất lượng. Các phong trào này đều nhằm mục đích gia tăng số lượng người đọc sách, cụ thể hơn là kích thích tiêu dùng trong thị trường sách, chứ không thật sự nâng cao văn hóa đọc.

Tôi còn nhớ vào năm 2011, khi mới thành lập Book Hunter, tôi bắt đầu theo dõi facebook của một số ông chủ nhà sách, trong đó có ông Nguyễn Mạnh Hùng – giám đốc nhà sách Thái Hà. Hồi đó ông này chủ trương kêu gọi đọc sách nhanh, thậm chí còn tổ chức mấy khóa học đọc sách nhanh. Gần đây, năm 2016, Cộng đồng đọc sách tinh hoa do Alpha Book tổ chức còn có phong trào chụp ảnh tủ sách để khoe xem ai là người đọc sách nhiều.  Những trào lưu kiểu này tạo ra một ấn tượng rằng càng sở hữu nhiều sách trên tủ thì càng tỏ ra rằng mình là người có tri thức, càng lướt qua nhiều chữ thì mình càng giỏi. Trong khi ấy, đọc sách gì và đọc với tư duy như thế nào thì có vẻ không được các bên cổ vũ phong trào này quan tâm cho lắm.

Cuối năm 2016, đầu năm 2017, một phong trào có tên “Đọc sách phong cách” đã xuất hiện. Phong trào này vận động giới trẻ đọc sách bằng việc chụp ảnh và quảng bá người nổi tiếng đọc sách. Phong trào đánh vào tâm lý thần tượng hóa của giới trẻ. Phong trào này cũng tương tự như chủ trương đọc sách nhanh, đọc sách nhiều mà tôi vừa nói ở trên. Phong trào không hề giúp nâng cao chất lượng của các đầu sách và ý thức trân trọng tri thức ở người đọc. Phong trào này, cũng chỉ là một cách để kích thích tiêu dùng.

Tổ chức các sự kiện giới thiệu sách và thảo luận về sách cũng là một hoạt động được các bên ủng hộ. Đáng lý ra, hoạt động này có thể đã rất hiệu quả. Tuy nhiên, việc tổ chức các sự kiện này đang ngày càng bị đám đông hóa thành kiểu sự kiện mang tính quảng cáo hoặc “truyền đạo”.

Các buổi giới thiệu sách hoặc ra mắt sách bản chất là để giới thiệu tổng quan và các điểm đặc biệt sách với người đọc, các học giả đưa ra các hướng dẫn để người đọc có thể hiểu sách hơn. Thế nhưng, ở Việt Nam, những nội dung này không được chú trọng. Tôi đã dự một số buổi giới thiệu sách, ví dụ như giới thiệu “Dị nghị luận, đồng chân dung” (Đặng Thân) ở L’espace và giới thiệu “Minh triết thiêng liêng” (Hamvas Béla , Hồng Nhung dịch) ở VUSTA… , người ta sẵn sàng dành 2 tiếng đồng hồ cho việc bàn đi bàn lại về cái tên của quyển sách mà đáng ra chỉ cần 5-10 phút để trình bày.

Tôi cũng từng tổ chức các buổi thảo luận về sách tại nhiều địa điểm với nhiều chủ đề khác nhau. Tại các buổi này, dù rất cố gắng tôi cũng không làm sao để biến chúng thành cuộc thảo luận thú vị. Số lượng người quá đông, và đa phần người tham dự chưa đọc sách, thế nên các câu hỏi được đặt ra thường chẳng liên quan đến nội dung sách mà chỉ là sự biểu diễn định kiến của người hỏi hoặc sự khoe khoang kiến thức. Những người có câu hỏi hay hoặc phản biện hay thường chờ đến cuối buổi hoặc trao đổi với tôn qua tin nhắn facebook. Tôi cũng tổ chức được 3-4 buổi có thể gọi là tạm ưng ý vì chất lượng thảo luận. Một điểm chung của các buổi thảo luận về sách có chất lượng cao này đó là số lượng người tham dự rất ít, đều chưa đến 15 khách, với các chủ đề mang tính chất chuyên sâu. Tôi đánh giá sự “ứng ý” của một cuộc thảo luận không phải bằng số lượng người lên tiếng hay sự sôi nổi của tranh luận mà bằng việc các ý kiến và câu hỏi đưa ra có dựa trên các thông tin và số liệu liên quan hay không. Quan trọng hơn thế, sau cuộc thảo luận tôi và những người tham gia thảo luận có gia tăng thêm kiến thức và mở rộng tư duy hay không. Bởi thế, gần đây, tôi và Book Hunter đã quyết định không tổ chức các buổi thảo luận sách như thế này nữa. Tôi mong muốn một cộng đồng đọc sách, chiêm nghiệm và trao đổi dựa trên học thuật chứ không phải là sự phô diễn. Mặc dù Book Hunter đã rút khỏi hoạt động này thế nhưng những hoạt động kiểu này vẫn đang ngày một nhân rộng và lấy thước đo là số lượng người tham gia.

Những hoạt động hữu ích hơn mà tôi cho rằng cần làm ngay để nâng cao văn hóa đọc có lẽ sẽ không thực sự kích thích tiêu dùng trong thị trường sách. Nếu các nguồn quỹ đổ vào các nhóm dịch thuật để đưa tri thức thế giới vào Việt Nam thì sẽ ra sao? Bạn có biết các dịch giả có tiền nhuận bút rất rẻ mạt, thậm chí nhiều người phải nhận sách thay vì nhận tiền. Nếu hệ thống kiểm duyệt sách ở Việt Nam không đi soi các lỗi chính trị mà xử lý các lỗi vi phạm bản quyền, sử dụng sai kiến thức, viết sai văn phạm tiếng Việt…, thì mọi chuyện có khá hơn không? Nếu người đọc có đủ khả năng để biết mình thực sự cần đọc sách gì, cuốn sách nào là hay và đọc theo cách như thế nào thì có phải lượng mua sẽ giảm? Tôi cho rằng đó là những điều chúng ta cần phải so sánh với thế giới và học tập họ chứ không phải là doanh số hay những sự kiện phù phiếm đang diễn ra như phố sách, ngày sách, thảo luận sách… hiện nay.

Hà Thủy Nguyên

(Còn nữa)

Đọc chùm bài “Thị trường sách Việt Nam” tại đây: https://hathuynguyen.com/tag/thi-truong-sach-viet-nam/

Chưa bao giờ ở Việt Nam, xuất bản một cuốn sách lại dễ dàng đến thế. Chi phí rẻ, mọi sự cấp phép đều có thể mua, mọi sự quảng bá có thể dùng tiền để đánh đổi. Tóm lại, một tác giả có sách xuất bản không còn là niềm tự hào vì tri thức và tâm huyết của mình được công nhận nữa, mà tất cả chỉ đơn thuần là kinh doanh. Cách đây vài năm, người ta quen mồm lải nhải việc các nhà văn phải xây dựng “thương hiệu”. Lúc đó tôi đã cười khẩy vì thầm nghĩ rằng tri thức và tâm huyết của tác giả có thể quy đổi ra tiền – một thứ vốn dĩ rẻ rúng và không xứng đáng với những gì một tác giả phải bỏ ra. Nhưng trên thực tế, một sự hỗn loạn đã xảy ra khi ai ai cũng có thể xuất bản sách, ai ai cũng có đủ chiêu trò xây dựng thương hiệu. Vậy thì, việc xuất bản quá dễ dàng đã kéo theo nó một tình trạng “vàng thau lẫn lộn”.

Cách thức để xuất bản một cuốn sách

Bạn có một bản thảo cần xuất bản. Đừng lo lắng gì cả! Có rất nhiều hình thức để xuất bản. Nếu bạn là người dư giả về tiền bạc, chuyện này rất dễ dàng. Nếu bạn có thực tài mà không có tiền, câu chuyện sẽ vô cùng, vô cùng phức tạp.

Khi đã hoàn thiện bản thảo, việc đầu tiên phải làm đó là bạn phải gửi đến các nhà xuất bản hoặc các nhà sách để xin phép xuất bản. Tuy nhiên, các nhà xuất bản hiện nay vốn không có đủ tài chính với kế hoạch xuất bản dàn trải, họ sống bằng tiền bán giấy phép. Chỉ có một số các nhà xuất bản đủ sức sống trong thị trường sách hiện nay, như Nhà xuất bản Giáo dục (hiển nhiên, in sách giáo khoa quá bộn tiền), Nhà xuất bản Trẻ, Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản Tri Thức, Nhà xuất bản Hồng Đức, Nhà xuất bản Phụ Nữ… (Ở đây tôi nói “đủ sức sống”, có nghĩa là họ in sách và bán sách được ra thị trường chứ không sống bằng bao cấp hay bán giấy phép.) Vậy nên, có một “cửa sau” hiệu quả hơn đó là các nhà sách như Nhã Nam, Đông Tây, Alpha Book, Đinh Tị, Thái Hà Book…v…v… Chứng năng chính thống của các bên này vốn dĩ là phát hành, tức là sau khi nhà xuất bản cho xuất bản một đầu sách, sẽ phân phối cho các bên nhà sách để bày bán. Tuy nhiên, các Nhà xuất bản với năng lực kinh doanh yếu kém đã không thể đảm nhiệm đúng chức trách của mình. Một số nhà sách có năng lực kinh doanh, có mối quan hệ với tác giả và dịch giả, đã đảm nhiệm vai trò như một nhà xuất bản. Câu hỏi đặt ra là, tại sao họ không chuyển hẳn mô hình kinh doanh sang Nhà xuất bản để có thể đường đường chính chính về mặt danh nghĩa. Đây là điều khó, bởi luật xuất bản Việt Nam chưa cho phép nhà xuất bản tư nhân. Mà các nhà sách lại không có quyền cấp giấy phép xuất bản, thế nên họ buộc phải mua giấy phép từ các Nhà xuất bản (vốn vẫn thuộc hệ thống nhà nước).

Việc thứ hai bạn phải làm đó là… đợi. Nếu bạn bỏ tiền ra để in sách, quá trình “đợi” sẽ rút ngắn. Bạn chỉ phải đợi giấy phép từ nhà xuất bản. Nếu sách của bạn không động chạm quá nhiều đến chính trị và tên tuổi bạn chưa vào danh sách đen thì giấy phép là việc dễ dàng. Bạn sẽ mất từ 1 triệu rưỡi đến 3 triệu để có một giấy phép, tùy thuộc vào độ dày và uy tín của Nhà xuất bản. Nếu bạn không có tiền, bạn sẽ phải đợi biên tập đọc một lượt sách, nếu thấy sách có thể bán được và đạt được thỏa thuận với bạn, nhà sách mới mang đến nhà xuất bản để xin giấy phép. Qúa trình mất thời gian nhất đó là đợi biên tập của nhà sách duyệt về khả năng bán được của cuốn sách. Đây là một quá trình vừa mơ hồ vừa nguy hiểm, bởi đội ngũ biên tập của các nhà sách khá là kém trong khả năng thẩm định và chỉ dựa vào cảm tính để đánh giá mà không có quy chuẩn. Nếu bạn chịu mất tiền, bạn sẽ qua được cửa các nhà biên tập kém chất lượng này một cách dễ dàng.

Đó là hai bước phức tạp nhất, sau đó mọi thứ trở nên dễ dàng hơn ở các khâu sửa chữa, biên tập, chế bản. Vẫn là câu cũ, có tiền thì mọi việc sẽ nhanh, không tiền thì bạn chỉ biết đợi. Tôi đã xuất bản 4 cuốn sách ở diện không có tiền, có cuốn mất 2 năm sau khi nộp bản thảo, có cuốn mất 1 năm. Chờ đợi quả thực là dài đằng đẵng như chờ người yêu.  Tập thơ mới nhất, tôi quyết định tự in và tất cả mọi khâu từ A đến Z như xin giấy phép, thiết kế, chế bản, in ấn… chỉ mất có 3 tháng, trong đó đã mất 2 tuần vì vướng Tết.

Sau khi sách đã in xong, vấn đề còn lại là làm thế nào để sách tiếp cận được người đọc. Nếu sách của bạn được các Nhà xuất bản hay nhà sách chọn để xuất bản thì dễ rồi. Họ sẽ đảm nhiệm việc phân phối đến tất cả các hệ thống trong mối quan hệ của họ. Họ sẽ rải thông cáo báo chí trên một số website. Tốt nhất bạn nên có nhiều mối quan hệ trong giới báo chí và phê bình. Bạn có thể ỏn thót nhờ người viết bài giới thiệu, bài cảm nghĩ (có thể mất tiền hoặc không). Nếu bạn không có mối quan hệ, lại không có tiền nữa, thì dù tác phẩm của bạn hay đến đâu cũng chẳng ai quan tâm. Đó là lý do các bên xuất bản sách thường thích các tác giả có “thương hiệu”, bởi các bên ấy sẽ tận dụng được danh tiếng và mối quan hệ của tác giả, dịch giả mà không cần tốn tiền cho truyền thông. Tóm lại, nếu bạn có tiền và có quan hệ để mua người viết bài trên báo chí, tổ chức sự kiện ra mắt sách, mua quảng cáo…v…v… thì sách của bạn sẽ nhanh chóng nổi tiếng dù dở tệ. Còn nếu bạn viết hay đến mấy, nhưng không có tiền, không có quan hệ thì kể cả có ra được sách, bạn vẫn chìm nghỉm giữa mớ hổ lốn của thị trường sách Việt Nam mà thôi.

Thị trường sách như một mớ hổ lốn

Cơ chế dễ dãi như đã kể trên đã mang lại sự phong phú cho thị trường sách với các đầu sách đa đạng, được in dồn dập. Thế nhưng, nó lại tạo ra tình trạng vàng thau lẫn lộn. Tình trạng vàng thau lẫn lộn này đến từ mấy vấn đề tắc trách sau:

Thứ nhất là sự cấp phép của các nhà xuất bản. Các nhà xuất bản chỉ dựa trên một tiêu chí duy nhất: không đề cập đến vấn đề nhạy cảm. Trước đây, cái phổ “nhạy cảm” rất rộng. Nhưng hiện nay, phổ nhạy cảm chỉ gói gọn trong vấn đề chính trị mà thôi. Bất cứ cuốn sách nào, chỉ cần không chửi Đảng, không chửi Hồ Chí Minh, không chửi chính quyền thì đều có thể cấp giấy phép xuất bản. Trong khi ấy, nhiệm vụ của các Nhà xuất bản còn phải xem xét các vấn đề về bản quyền, chuẩn tiếng Việt và chuẩn kiến thức. Hiện có rất ít các Nhà xuất bản còn quan tâm đến vấn đề này khi bán giấy phép.

Thứ hai là đội ngũ biên tập hoặc cố vấn nội dung của nhà sách. Hầu như họ không có chuyên ngành về xuất bản, biên tập hay đánh giá thị trường cũng như năng lực của người viết. Tất cả đều dựa trên cảm tính hoặc mối quan hệ trong quá trình chọn lọc sách, thậm chí tệ hơn, khi tác giả bỏ tiền ra để in thì họ cũng không quan tâm đến chất lượng sách. Hiện không có nhiều nhà sách có đội ngũ biên tập viên hoặc cố vấn nội dung tốt, nhưng cái “tốt” ở đây vẫn dựa trên việc cảm tính tốt chứ không đánh giá được thị trường.

Thứ ba là giới phê bình sách hiện nay không còn viết bằng sự công tâm hoặc sự yêu thích với sách, mà chỉ viết khi có đơn đặt hàng hoặc bạn bè nhờ vả. Không có giới phê bình đúng nghĩa, tất cả chỉ còn là các chiêu bài PR sách. Người đọc chỉ có thể có niềm tin rằng sách được PR càng nhiều thì càng có chất lượng, bởi không thì tại sao Nhà xuất bản hoặc nhà sách lại bỏ tiền PR. Nếu bạn đọc lại phần trên sẽ rõ, câu chuyện PR sách không đơn giản như bạn tưởng.

Thứ tư là do chính người đọc như bạn và tôi. Nếu chúng ta dễ dàng tin tưởng vào những gì đập vào mắt chúng ta mà không tự rèn luyện, tìm tòi để xây dựng cho mình một chuẩn đọc riêng, thì chính thói quen đọc sách dễ dãi của chúng ta cũng là tác nhân gây ra sự hỗn loạn trong thị trường sách.

Cách đây 1 năm,  Ngôn tình – Ném đá Confession và Book Hunter đã cùng nhau phanh phui sự việc đạo văn của cuốn tiểu thuyết “Thành Kỳ Ý”. Tôi nhắc lại sự việc này bởi cuốn tiểu thuyết là một minh chứng điển hình của những gì tệ hại đang tồn tại trong thị trường sách. Tôi sẽ không chê tổng thể nội dung là hay hay dở, tôi chỉ nhắc đến cái sai hiển nhiên của nó. Ngay từ chương 1 của cuốn sách, rất nhiều lỗi ngữ pháp có thể được phát hiện từ những câu văn không đầu không cuối. Và các bạn hãy tưởng tượng những chương sau của sách! Tệ hại hơn, đây là một cuốn sách đạo văn, không những đạo từ một cuốn sách khác mà  còn từ cả những bài báo du lịch trên mạng. Chưa kể đến các sai lầm về kiến thức lịch sử, chỉ cần 2 lỗi trên, bạn có thể tưởng tượng nó được Nhà sách Đông A duyệt đưa vào kế hoạch xuất bản, được Nhà xuất bản Văn học cấp giấy phép, được các báo tung hô như một tác phẩm tiểu thuyết lịch sử lừng lẫy? (Đọc thêm tại đây: https://bookhunterclub.com/tuong-thuat-scandal-dao-van-va-lua-dao-cong-dong-cua-du-an-tieu-thuyet-thanh-ky-y/ ) Thậm chí, khi cộng đồng mạng lên tiếng, các báo đưa tin, đơn kiện cả nghìn chữ ký gửi lên Cục xuất bản, cuốn sách vẫn được lưu hành trên thị trường và sắp tới đội tác giả “Thành Kỳ Ý’ sẽ cho ra quyển 2.

Thế đấy, khi bạn ra nhà sách hoặc lên các trang bán sách trên mạng để tìm sách, rất dễ để bạn trở thành nạn nhân của một thị trường hỗn loạn. Và nếu ai cho rằng văn hóa đọc ở Việt Nam đang phát triển vì các đầu sách được xuất bản rất đa dạng thì kẻ đó thật sự không hiểu gì về sách hoặc đang trục lợi từ thị trường hỗn tạp này. Vậy nên, hãy cân nhắc khi mua một cuốn sách.

Hà Thủy Nguyên

(Còn nữa)

Đứng ở vị trí của một độc giả, sách giảm giá, dù là 10% hay 20% đều khiến chúng ta cảm thấy rất thích thú, mà đến mức 50-60% càng tốt, tốt nhất là bán đồng giá 5000, 10.000/cuốn. Đứng ở vị trí của tác giả, tôi thường cảm thấy rất đau lòng khi nhìn cuốn sách của mình gắn thêm chữ “giảm giá” vào đó. Không phải chỉ riêng tôi, mà ngay cả các nhà văn lớn lẫy lừng cái ao tù Việt Nam cho đến các đại văn hào thế giới, các triết gia kiệt xuất, các nhà khoa học thiên tài, các bậc chứng ngộ vĩ đại… đều được gắn thêm cái mác “giảm giá”, bán la liệt từ vỉa hè đến những hiệu sách đàng hoàng. Có một cảm giác đau lòng khi chợt liên tưởng rằng tri thức khi ném giữa thị trường cũng chẳng khác gì thứ hàng hóa trong siêu thị hay ở các chợ chiều ế ẩm…

Hồi nhỏ, khi bố dẫn tôi đi mua sách, người ta không giảm giá như vậy. Bắt đầu vào cấp 3, tôi tự đạp xe đi mua sách thì mới nghe nói là có sách giảm giá ở Đinh Lễ và Nguyễn Xí, toàn giảm 30-40%. Tôi tới đó mua, sách gì cũng có, nhưng chất lượng in khá thấp so với những chỗ khác. Lúc ấy, tôi biết đó là sách lậu do các bên phát hành này tự ý in. Từ đó, không mua sách ở khu vực này nữa. Tôi không thích tham rẻ mà hỗ trợ cho đám in sách lậu. Bởi vì tôi biết rằng để sáng tác một cuốn sách, tác giả hay dịch giả phải vất vả như thế nào, và mỗi cuốn sách mình mua là để góp chút sức mọn cảm ơn họ. Nếu tôi mua sách lậu, chính họ là người không nhận được gì cả.

Khi tôi ra cuốn sách đầu tiên “Điệu nhạc trần gian”, tôi đã tiếp cận gần hơn những người làm sách. Lúc này, tôi mới nhận ra rằng sách lậu ở Đinh Lễ và Nguyễn Xí sẽ dần dần hết thời. Thị trường sách sẽ tốt hơn ư? Không phải! Vì chính những bên phát hành sách đóng vai nhà xuất bản và chủ động in sách lậu. Nếu các bên in sách lậu làm giảm doanh thu của các nhà sách thì bây giờ nhà xuất bản và nhà sách sẽ tự in sách lậu. Tức là, họ nộp lưu chiểu một con số, nhưng bán ra thị trường lại với một con số khác. Họ nộp lưu chiểu 1000 bản chẳng hạn, họ sẽ in 5000 đến 1 vạn bản. Với mức nộp lưu chiểu 1000 bản, họ chỉ phải nộp thuế 1000 bản và trả mức tiền nhuận bút cho tác giả hay dịch giả với mức phần trăm tương ứng (Mức nhuận bút của tác giả hay dịch giả là 7-10% giá bìa tương ứng với số lượng sách). Bạn thấy đấy, người chịu thiệt nhất chính là tác giả và dịch giả. Với cách thức này, thật sự với tư cách là người mua sách, tôi cũng không biết làm thế nào để ủng hộ tác giả, dịch giả. Bởi vì, tôi không thể phân biệt được đâu là sách lậu và đâu là sách thật nữa. Sự ăn gian giờ đây nằm trên các con số. 1000 bản nộp lưu chiểu, họ phân phối đến các thư viện, các nhà sách thuộc hệ thống nhà nước ở các địa phương. Số còn lại, họ phân phối ra Đinh Lễ, Nguyễn Xí, và rất nhiều đường dây sách giảm giá khác. Do không phải đóng thuế và trả nhuận bút cho tác giả – dịch giả, họ giảm giá đến 30-40% thì họ vẫn có lãi (Đó là còn chưa kể in sách với số lượng lớn thì giá thành in cũng rất rẻ). Với số lượng in như thế, lượng tái bản sẽ rất ít. Mà nếu có hết sách thì sẽ có hình thức gọi là “nối bản”. Những sách in ra dưới hình thức “nối bản” này sẽ không được quy đổi phần trăm ra nhuận bút của tác giả hay dịch giả).

Sau năm 2010, thị trường sách bão hòa, lượng mua sách giảm đáng kể trong khi ấy giá giấy lại tăng. Những chiêu thức bán lậu ngang nhiên kia dần hạn chế. Trên thực tế, sách bán được 2000 bản đã có thể gọi là thành công. Thế nhưng, sách giảm giá vẫn còn, dù không được mức chiến khấu cao như xưa. Ở các hàng bán sách ở Đinh Lễ Và Nguyễn Xí, mức giảm trung bình là 20-25%. Đây có phải là một dấu hiệu khả quan? Không hẳn. Giá sách bị đẩy lên đắt gấp đôi, gấp ba so với trước đó, để rồi sau khi giảm giá mức lợi nhuận vẫn được đảm bảo. Hơn thế nữa, “giảm giá” trở thành một chiêu bài “marketing” để thu hút các độc giả tham rẻ ở Việt Nam. Không những thế, những đợt giảm giá kịch sàn đến 50%-60% trong các ngày hội sách là cơ hội để các nhà sách, nhà xuất bản dọn kho sách tồn nhằm thu hồi vốn. Nếu các bạn để ý, tháng nào cũng có hội sách giảm giá, và mỗi lần như thế chúng ta lao đến nhanh tay mua sách giá rẻ mà không biết rằng đó là chiến lược của các đại gia ngành sách nhằm thâu tóm thị trường và chặn đường các đối thủ đang lên.

Nhiều người cho rằng sách giảm giá góp phần nâng cao dân trí ở Việt Nam. Điều này hoàn toàn sai. Sách giảm giá đang làm thoái hóa thị trường sách Việt Nam. Nó gây ra những hậu quả trong tâm lý người mua sách và cả chất lượng sách.

Người đi mua sách tự nhiên hình thành thói quen tham rẻ, họ không nhìn sách ở chất lượng mà ở giá thành. Lâu dần, họ đọc sách như những bà nội trợ kém hiểu biết sẵn sàng mua thực phẩm giá rẻ mà bất chấp hậu quả thứ thức ăn đó có thể gây ra.  Tương tự như thế, họ sẵn sàng chọn lựa các sách rẻ tiền thay vì sách có chất lượng tốt và cứ tọng vào đầu mình từng câu từng chữ (Dù vẫn có rất nhiều sách hay bị bán giảm giá, nhưng người đọc không phân biệt được hay dở thì cũng có tác dụng gì).

Khi sách được bán dưới diện giảm giá, số lượng bán ra càng lớn thì bên xuất bản và nhà sách càng có lợi nhuận cao. Dần dần, họ sẽ chọn các sách có chất lượng dễ dãi và đại chúng, mang tính chất giải trí cấp thấp để phục vụ số đông, hoặc hướng dẫn các kỹ năng thỏa mãn lòng tham của số đông. Thành ra, các đầu sách thì được in rất nhiều mà dân trí thì ngày một kém đi trong nhận thức và cách cư xử. Bởi vì, chính thị trường sách giảm giá với chất lượng nội dung dễ dãi đang nuôi dưỡng lòng tham và thói quen lười suy nghĩ của người đọc.

Hà Thủy Nguyên